Η ανέσπερη δόξα του Βυζαντίου

Ορθόδοξος Παρατηρητής - 5 Ιουνίου 1997

Αρχιεπισκοπική Εγκύκλιος *)

Προς τους Ιερατικώς προϊσταμένους, τους προέδρους των ελληνορθοδόξων Κοινοτήτων, τους μοναχούς και τας μοναχάς, τα Διοικητικά Συμβούλια των Φιλοπτώχων Αδελφοτήτων, τους Νέους & τις Νεάνιδες, και όλους τους ευσεβείς Χριστιανούς της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής

Ομογενείς μου προσφιλέστατοι,

Πλησιάζει η 29η Μαΐου και η σκέψη όλων μας θα στραφεί και πάλι σ εκείνη την αποφράδα και τρομερή ημέρα της αλώσεως της Πόλης των Πόλεων, της πολυθρύλητης βασιλεύουσας της περίλαμπρης εκείνης και ανεπανάληπτης βυζαντινής αυτοκρατορίας, της Κωνσταντινούπολης.

Θα θυμηθούμε τον τελευταίο εκείνο Παλαιολόγο, τον θρυλικό Κωνσταντίνο τον Δραγάση, τον πιστό βασιλιά και αυτοκράτορα των ρωμαίων και τους αμέτρητους εκείνους γενναίους κληρικούς και λαϊκούς ομογενείς μας, την φάλαγγα των επίλεκτων μαρτύρων που προτίμησαν να θυσιασθούν ολότελα για να εισέλθουν καθαροί και τιμημένοι στην άφθαρτη ουράνια βασιλεία του Παμβασιλέως Χριστού παρά να υποκύψουν στη βία και στη δουλεία την επί της γης.

Θα αναγνωρίσουμε και πάλι, ότι η θυσία εκείνη αποτελεί μνημόσυνο αιώνιο μέσα στη ιστορική μας συνείδηση που εκλάμπει φως αθανασίας και ελπίδας. Είναι μνημόσυνο ακατάλυτου ήθους και απροσπέλαστων αξιών -ανδρείας και αρετής, πίστεως και ελευθεροφροσύνης, ψυχικού μεγαλείου και πνευματικής ευγένειας- που χαριτώνουν τον άνθρωπο και φανερώνουν την ξεχωριστή καταγωγή του και τον θεοχάρακτο προορισμό του. Θα το δούμε το μνημόσυνο των αξιών αυτών σαν ένα επιπρόσθετο χρυσό κρίκο στη πάγχρυση αλυσίδα της ένδοξης ιστορίας του Γένους.

Θα αντιληφθούμε ακόμη, ότι αυτές ακριβώς οι αξίες που άστραψαν στους γενναίους μάρτυρες που απώλεσαν την Πόλη, αυτές πρυτάνευσαν και σ' εκείνους που κράτησαν άσβεστη την ιερή πίστη και την πνευματική παράδοση του Βυζαντίου κάτω από την ξένη και καταπιεστική πολιτική δύναμη που κατέλυσε την δική του πολιτική υπόσταση. Οι αγώνες και οι θυσίες που καταβλήθηκαν για να κτιστή ο βυζαντινός πολιτισμός μέχρι την πτώση της Πόλης, θα μεταμορφώνονταν τώρα σε αγώνες και θυσίες διατήρησης και διάδοσης της πνευματικής της κληρονομιάς.

Θα συνειδητοποιήσουμε, ιδιαίτερα σήμερα, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη εποχή, εμείς οι κληρονόμοι του Βυζαντίου την αξία του αγώνα και της θυσίας. Να μην πτοούμασθε από το κακό, τη βάρβαρη βία, τους εκφοβισμούς και τους εκβιασμούς και τις τόσες άλλες μηχανορραφίες των αντικειμένων δυνάμεων που ύπουλα και δαιμονικά εξαπολύονται εναντίον μας για να επιφέρουν σύγχυση στις ορθόδοξες σκέψεις μας και αποπροσανατολισμό από τους ιερούς μας στόχους.

Θα επαναλάβουμε επίσης, ότι η άλωση της Πόλης δεν σήμαινε και άλωση του Βυζαντίου. Υπήρξε και υπάρχει Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο. Βυζάντιο πολιτιστικό-πνευματικό μετά το πολιτειακό Βυζάντιο. Το βυζαντινό κράτος δημιούργησε ένα κοινωνικό θρησκευτικό πολιτισμό με βάση τις μεγαλύτερες και ιερότερες αξίες που αναδύθηκαν στην ανθρώπινη ιστορία, τις αξίες του ελληνισμού και του χριστιανισμού. Οι αξίες αυτές είναι ζευγαρωμένες και καθαγιασμένες από τη θεία χάρη.

Η βυζαντινή κληρονομιά ενσαρκώνεται διαχρονικά μέσα στις ελληνορθόδοξες κοινότητες και στα εξαιρετικά ηγετικά πρόσωπα που τις αντιπροσωπεύουν, στους πατριάρχες, αρχιερείς, κληρικούς, μοναχούς και στους παντοειδείς άρχοντες και αρχόντισσες του πληρώματος της Εκκλησίας, του λαού του Θεού. Έλαμψαν στο παρελθόν στους τόπους τους παραδοσιακούς, όπου λάμπουν και σήμερα παρά τις αντιξοότητες της ιστορίας και σε πείσμα των περιστάσεων, έχουν όμως και μεταφυτευθεί από εκεί και σε τούτη τη χώρα και στα πέρατα της οικουμένης.

Είναι γεγονός παράδοξο, αλλά αναμφισβήτητο, ότι η άλωση, παρ' όλη την αναστάτωση που προκάλεσε, αποδείχθηκε τελικά ευεργετική για τον υπόλοιπο κόσμο της εποχής της και των μεταγενεστέρων εποχών μέχρι σήμερα. Η σύνδεση και σύνθεση ελληνισμού και χριστιανισμού στο Βυζάντιο, το πανίσχυρο και τρισευλογημένο τούτο δίπτυχο της θείας χάριτος που φανέρωσε “τὸ πλήρωμα του χρόνου” της θείας αποκάλυψης και σωτηρίας, ξεχύθηκε στον κόσμο σαν οσμή ευωδίας πνευματικής μέσω της βυζαντινής Εκκλησίας. Το Βυζάντιο με τον πολιτισμό του σκήνωσε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο που μεταπλάστηκε σε στοργική Μητέρα, της οποίας κύριο μέλημα ήταν να συνάξει και να προστατεύσει τα τέκνα της και να τα καθοδηγήσει στα νέα τους ξεκινήματα και στις νέες επιδιώξεις και προοπτικές τους.

Μετά την άλωση της Πόλης το Βυζάντιο μετατράπηκε από θεοκρατική πολιτεία σε καθαρά πνευματική διεθνική ιερή παράδοση που δόθηκε στον κόσμο σαν ελπίδα και βάση και θεμέλιο σωτηρίας μέσω του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το Βυζάντιο έζησε, ζεί και θα ζεί μέσα στην ελληνορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση για να θυμίζει στον κόσμο εκείνη τη θεϊκή υπόσχεση, ότι “τό υπόλειμμα σωθήσεται” (Ρωμ. 9:27 και Ησ. 10:22). Η αλήθεια αυτή φανερώνεται με ιδιαίτερη ένταση στον αιώνα μας που η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη έχει ξαπλώσει την ιερή παρουσία της σε κάθε γωνιά της γης.

Δεν είναι τυχαίο, ότι σήμερα παρατηρείται ιδιαίτερη στροφή στο Βυζάντιο και στην κληρονομιά του. Τα βυζαντινά ερευνητικά κέντρα στα μεγαλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα του κόσμου και η πλούσια βιβλιογραφία που αυξάνεται μέρα σε μέρα αποτελούν περίτρανες αποδείξεις της στροφής αυτής. Σε τρεις περίπου εκατοντάδες χιλιάδες ανέρχονται ήδη οι επισκέπτες της έκθεσης “Η Δόξα του Βυζαντίου” του Μητροπολιτικού Μουσείου στο Μανχάτταν της Νέας Υόρκης. Αλλά και η στροφή πολλών προς την Ορθοδοξία, δεν είναι στροφή στο Βυζάντιο και στην ελληνορθόδοξη κληρονομιά του;

Εν όψει λοιπόν της φετινής προσεγγίσεως της 29ης Μαΐου, χαιρετίζω πατρικά τις οποιεσδήποτε κατάλληλες φιλογενείς εκδηλώσεις, στις οποίες θα προβείτε: μνημόσυνα, ομιλίες, σεμινάρια, διαλέξεις κτλ. για να αποδοθεί ο οφειλόμενος φόρος ευλάβειας και τιμής και η ένθερμη προς τον Κύριο δέηση υπέρ αναπαύσεως της ψυχής όλων των ηρώων και μαρτύρων του 1453 και των μετέπειτα χρόνων που κράτησαν ακέραιο το φρόνημα και μετάδοσαν αποτελεσματικά την ιερή παρακαταθήκη της Ορθοδοξίας, με την οποία ζούμε και διαπρέπουμε σήμερα.

Ας ευχηθούμε ιδιαίτερα για την Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως που επί αιώνες τώρα κρατά ακέραια, με απαράμιλλη συνέπεια, την καθαγιασμένη και πατροπαράδοτη πνευματική παρακαταθήκη του Βυζαντίου και υποβαστάζει τους θεσμούς της Ορθοδοξίας και όλους τους Ορθοδόξους. Και ας προετοιμαστούμε όλοι μας για την επικείμενη επίσκεψη της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου που θα πραγματοποιηθεί το ερχόμενο φθινόπωρο. Ο Προκαθήμενος της Ορθοδοξίας έρχεται για να μας μεταφέρει την ευλογία της Μητρός Εκκλησίας και να μας γεμίσει με την ανέσπερη δόξα του Βυζαντίου που τρέφει τις σκέψεις μας και μας καθοδηγεί στις προσπάθειές μας να προωθήσουμε μια πιο σωστή και πιο αποτελεσματική ορθόδοξη μαρτυρία στο νέο τούτο κόσμο που μας έφερε η πρόνοια του Κυρίου και μας συντηρεί το άπειρό Του έλεος.

Με εγκάρδιες πατρικές ευχές,
ο Αρχιεπίσκοπος,

[ υπογραφή ]

(† o Αμερικής Σπυρίδων)

[ Ορθόδοξος Παρατηρητής, Έτος 62 - Αρ. 1130, 5 Ιουνίου 1997, σσ. 11-12 ]

_____________________________

*) Η εγκύκλιος φέρει ημερομηνία 22 Μαΐου 1997 και αρ. πρωτ. 77/97