top

MICHAEL G. CANTONIS: My Ancestors & My Life Seminole, FL - 323pp - October 2008 [ Κεφάλαιο: Archbishop Spyridon - σσ. 285-298 ]

Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ

Τον Αύγουστο του 1996, ο Σπυρίδων εξελέγη ομόφωνα από τη Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου νέος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής. Ανέλαβε τα καθήκοντά του στη Νέα Υόρκη τον επόμενο μήνα υπό τις χειρότερες συνθήκες που είχαν ποτέ σημειωθεί στην ιστορία της Αρχιεπισκοπής και των ιδρυμάτων της. Δεν κατακρίνω τον Αρχιεπίσκοπο Ιάκωβο για τη θλιβερή αυτή κατάσταση της Εκκλησίας μας καθώς κατά τα τελευταία έτη της ζωής του αδυνατούσε να ανταποκριθεί πλήρως στις υποχρεώσεις της ηγετικής του θέσης λόγω επισφαλούς υγείας και γήρατος.

Ο Ιάκωβος, έχοντας διατελέσει αρχιεπίσκοπος επί τριάντα οκτώ έτη, είχε αποκτήσει σημαντικό αριθμό πιστών φίλων. Πολλοί από αυτούς, διορισμένοι στα Αρχιεπισκοπικά ιδρύματα, ασκούσαν τα καθήκοντά τους χωρίς επίβλεψη εκμέρους του εκκλησιαστικού τους ηγέτη στα χρόνια της ασταθούς υγείας του. Εκατομμύρια εξανεμίστηκαν από καταπιστευματικά ταμεία της Αρχιεπισκοπής και άλλα τόσα εξαφανίσθηκαν τελείως κατά τη διάρκεια της κτηματομεσιτικής συμφωνίας Δημητριάδη, όπως κατέγραψε χωρίς περιστροφές ο ελληνοαμερικανικός Τύπος της Νέας Υόρκης στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τέτοια καταπιστευματικά ταμεία είχαν συσταθεί με δωρεές προς την Αρχιεπισκοπή πολύ πριν δημιουργηθεί το Ελληνικό Ορθόδοξο Κληροδοτικό Ταμείο της Αρχιεπισκοπής Ηγεσία των 100 (Leadership 100) και ήταν εντελώς ξεχωριστά από το τελευταίο.

Η άφιξη του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνα στη Νέα Υόρκη προκάλεσε την σφοδρή αντίδραση ορισμένων κύκλων για περισσότερους από ένα λόγους. Ο νέος αρχιεπίσκοπος ήταν νέος, δυναμικός, έξυπνος, υγιής, εξαιρετικά μορφωμένος, πεπειραμένος, ρηξικέλευθος και κάτοχος πέντε ευρωπαϊκών γλωσσών. Προικισμένος με δυναμική προσωπικότητα, είχε να επιδείξει λαμπρό έργο ως Μητροπολίτης Ιταλίας. Διακρινόταν για την ενεργητικότητά του και ήταν άνθρωπος δραστήριος. Μόλις ανέλαβε τον αρχιεπισκοπικό θρόνο επιδόθηκε στην αντιμετώπιση της ακαταστασίας που είχε κληρονομήσει. Τα πράγματα ήταν σε τόσο φοβερό χάλι που δεν ήξερε από πού ν' αρχίσει. Έπρεπε χωρίς καθυστέρηση να παρέμβει δυναμικότατα προκειμένου να βάλει κάποια τάξη στη χαώδη κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Αρχιεπισκοπή, η έδρα της και τα μεγάλα ιδρύματά της, όπως το Ελληνικό Κολλέγιο/Θεολογική Σχολή Τιμίου Σταυρού και η Ακαδημία του Αγίου Βασιλείου. Επί πλέον, τα οικονομικά της Αρχιεπισκοπής ήταν την εποχή εκείνη σε εξαιρετικά δεινή κατάσταση. Μέχρι το 1996, που ανέλαβε την εκλησιαστική ηγεσία ο Σπυρίδων, δεν είχε απομείνει τίποτε από τα οικονομικά μέσα προηγουμένων περιόδων. Τι απέγινε όλο εκείνο το χρήμα, μόνον ένας Θεός ξέρει.

Ο Σπυρίδων κληρονόμησε χρέη, όχι πλεονάσματα ή καταπιστευματικά κεφάλαια. Όταν κάποιος κληρονομεί οργανισμό σε τέτοιο χάλι και προσπαθεί να τον συγυρίσει, δεν μπορεί παρά να απομακρύνει μερικούς από τους παλιούς διευθυντές και αξιωματούχους. Εξάλλου, σε κάθε νέα διοίκηση, τόσο ιδρυμάτων όσο και επιχειρήσεων, το νέο ανώτατο εκτελεστικό όργανο έχει το δικαίωμα να αντικαταστάσει παλιούς αξιωματούχους και να διορίσει νέα στελέχη που κατά τη γνώμη του είναι ικανά να συμβάλουν στην εκπλήρωση του έργου του. Οι σχετικές ενέργειες στις οποίες προέβη ο νέος Αρχιεπίσκοπος δυσαρέστησαν ορισμένους παλιούς αξιωματούχους. Επιπλέον, ο Σεβασμιώτατος Ιάκωβος, αντιλαμβανόμενος ότι αυτός ο νεαρός Αρχιεπίσκοπος έπαιρνε το ρόλο του στα σοβαρά, μάλλον δεν τον έβλεπε με καλό μάτι. Πιστεύω ότι ο Ιάκωβος ανησυχούσε για τη συνέχιση του έργου του το οποίο θεωρούσε σημαντικότατο και για το οποίο ήταν εξαιρετικά περήφανος. Κατά τη γνώμη μου ένιωθε να απειλείται, φοβούμενος πως κάποια μέρα ο νέος αρχιεπίσκοπος θα τον επισκίαζε. Πιστεύω επίσης ότι, επειδή αντιπαθούσε βαθιά τον Βαρθολομαίο, δεν ήθελε να επιτύχει ο νέος αρχιεπίσκοπος ώστε να αποδείξει στον Πατριάρχη ότι η επιλογή του να τον αντικαταστήσει ήταν άστοχη. Αν και ο Σπυρίδων διατήρησε στο νέο Αρχιεπισκοπικό Συμβούλιο τα περισσότερα από τα παλιά μέλη του, αντικατέστησε ωστόσο ορισμένα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της Αρχιεπισκοπής με οκτώ γνωστούς, επιτυχημένους, προοδευτικούς και έντιμους επιχειρηματίες. Αναπόφευκτα, ορισμένα από τα παλιά μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής και άλλοι αντικατασταθέντες αξιωματούχοι θίγηκαν και τάχθηκαν μνησικακώντας εναντίον του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνα.

Επιπλέον, κατά την ασυνήθιστα μακρά θητεία του Ιακώβου ως Αρχιεπισκόπου, οι περισσότεροι Επίσκοποι που διακονούσαν στην Αρχιεπισκοπή είχαν επιλεγεί και χειροτονηθεί από τον ίδιο. Ως εκ τούτου, απόλυτα πιστοί στον ευεργέτη τους, παρέμεναν αφοπλισμένοι και περιορισμένοι στην ατελή άσκηση των δικαιωμάτων τους. Ο Ιάκωβος ήταν το «αφεντικό» και οι επίσκοποι έπρεπε πειθήνιοι να τον υπακούουν - κάτι που κατά τη γνώμη μου είναι αντίθετο με τους κανόνες της Εκκλησίας. Όταν ανέλαβε ο Σπυρίδων, οι επίσκοποι όλοι συσπειρώθηκαν αίφνης και διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους και ίσα δικαιώματα με εκείνα του Αρχιεπισκόπου. Βασικά επαναστάτησαν. Αυτό αποτελούσε εντελώς νέα απόκλιση από τον καθιερωμένο τρόπο που διεξαγόταν η εκκλησιαστική διοίκηση.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά μαζί -- λαϊκοί που είχαν απολέσει τις θέσεις και την εξουσία τους, επίσκοποι που αφυπνίσθηκαν ξαφνικά απαιτώντας μεγαλύτερη εξουσία και περισσότερα δικαιώματα, άλλοι θιγμένοι από τις νέες ανακατατάξεις του Σπυρίδωνα και η παντελής έλλειψη υποστήριξης από τον πρώην Αρχιεπίσκοπο Ιάκωβο -- μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς τη δυσάρεστη κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων και πόση εχθρότητα είχε να αντιμετωπίσει.

Ορισμένα πρώην μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής και αρκετοί από τους πιστούς φίλους του Ιάκωβου δεν άργησαν να κηρύξουν ανοικτό πόλεμο κατά του Σπυρίδωνα μέσω προπαγανδιστικών επιθέσεων στον Τύπο. Ξόδεψαν κυριολεκτικά εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια σε διαφημίσεις στις εφημερίδες για να πλήξουν το νέο τους εκκλησιαστικό ηγέτη. Ήταν μια κατάπτυστη προπαγάνδα εναντίον ενός ανθρώπου που προσπαθούσε να βελτιώσει τις θλιβερές συνθήκες της Αρχιεπισκοπής που κληρονόμησε. Σύντομα στην αντιπολίτευση προστέθηκαν και μερικοί καθηγητές του Ελληνικού Κολλεγίου/Θεολογικής Σχολής του Τιμίου Σταυρού, κάποια μέλη από το προσωπικό της Ακαδημίας του Αγίου Βασιλείου και, φυσικά, οι οκτώ επίσκοποι που προσπαθούσαν να ανυψωθούν στο βαθμό του Μητροπολίτη.

Χιλιάδες επιστολές ταχυδρομήθηκαν σε ενορίες σε ολόκληρη τη χώρα, γεμάτες κατηγορίες και άδικες επιθέσεις κατά του Σπυρίδωνα, με τις οποίες οι ενορίτες καλούνταν να παύσουν την αποστολή λογίας προς στην Αρχιεπισκοπή. Παρόλα αυτά, τα οικονομικά κατά την τριετή θητεία του Σπυρίδωνα παρουσίασαν σημαντική βελτίωση. Τα ελλείμματα μειώθηκαν και μέσα σε τρία χρόνια η Αρχιεπισκοπή είχε επιτέλους ισοσκελισμένο προϋπολογισμό.

Όσο και αν τιμώ και σέβομαι τη μνήμη του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου, δεν μπορώ να εξηγήσω το γεγονός ότι παρέμεινε σιωπηλός καθ' όλη αυτή τη θλιβερή περίοδο. Δεν θέλω να πιστέψω ότι συμμετείχε άμεσα στον πόλεμο κατά του Σπυρίδωνα, αλλά πώς μπορεί κανείς να ερμηνεύσει το γεγονός ότι ποτέ δεν πρόφερε ένα θετικό λόγο για τον νέο αρχιεπίσκοπο. Οι περισσότεροι που πολεμούσαν τον Σπυρίδωνα ήταν φίλοι του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου. Είχε τη δύναμη και μπορούσε να χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να τους σταματήσει. Δεν το έκανε. Όσο περνούν τα χρόνια πιστεύω ακόμη περισσότερο ότι όλοι τους αδίκησαν ένα μεγάλο ιεράρχη και ζημίωσαν την Εκκλησία της Αμερικής. Σήμερα, μετά την τριετή ποιμαντορία του Σπυρίδωνα, η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής βρίσκεται πάλι σε δεινή κατάσταση, χειρότερη ακόμη και από την προσπυριδωνική. Ο νέος Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος, τον οποίο τιμώ και σέβομαι βαθύτατα ως θρησκευόμενο, άγιο άνθρωπο και φίλο μου, υστερεί δυστυχώς , κατά γενική ομολογία, σε διοικητικά προσόντα. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, το μεγαλύτερο μέρος της αναποτελεσματικότητάς του μπορεί να αποδοθεί στην έλλειψη συνεργασίας και υποστήριξης εκ μέρους των ανωτέρων του αρχών. Ίσως είναι άδικο να επιρρίπτεται ολόκληρη η ευθύνη στον Σεβασμιώτατο Δημήτριο καθότι, ως γνωστό, του αφαιρέθηκαν οι περισσότερες διοικητικές εξουσίες όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ίδρυσε οκτώ νέες Μητροπόλεις (μίνι Αρχιεπισκοπές) στην Αμερική υπό τη άμεση δικαιοδοσία του.

Χάνοντας τον Σπυρίδωνα, η Ορθοδοξία στερήθηκε ένα από τους πιο διακεκριμένους και έμπειρους ιεράρχες της, όπως μου εκμυστηρεύτηκε ο Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος κατά την επίσκεψή του στο Τάρπον Σπρινγκς το 2000. Ο Δημήτριος τόνισε ότι ο Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων ήταν ένας από τους τρεις πιο σημαντικούς, δυναμικούς και πεπειραμένους ιεράρχες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Πολλοί ιερείς σήμερα θλίβονται για την τωρινή κατάσταση των εκκλησιαστικών πραγμάτων και πολλοί από τους παλιούς αντιπάλους του Σπυρίδωνα παραδέχονται ότι είχαν παραπλανηθεί και τώρα μετανοούν που είχαν αντιταχθεί τότε στον εκκλησιαστικό τους ηγέτη.

Ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος γνώριζε ότι ήμουν θερμός υποστηρικτής του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνα. Έχοντας μάλιστα επίγνωση της θλιβερής κατάστασης της Εκκλησίας όταν ανέλαβε ο Σπυρίδων, ένιωσα ότι αυτός ήταν ο άνθρωπος που μπορούσε να αποκαταστήσει την τρωθείσα τιμή και αξιοπρέπεια, την πνευματικότητα, το σφρίγος και τα οικονομικά της Εκκλησίας. Νόμισε μάλλον ο Σεβασμιώτατος Ιάκωβος, ότι αφού δεν συμμεριζόμουν τα αισθήματά του προς τον Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα λόγω της πλήρους συμπαράστασής μου προς τόν τελευταίο, εγώ, ο αγαπημένος του φίλος Μάικλ, τον είχα παραθεωρήσει. Αλλά για μένα η Εκκλησία μου είχε πάντα την πρώτη θέση στην καρδιά μου. Όλα τάλλα, ιεράρχες, αρχιεπίσκοποι ή και πατριάρχες, έρχονταν σε δεύτερη μοίρα.

Επιπλέον, πιστεύω ότι ορισμένοι φίλοι του Ιακώβου, κινούμενοι από ζηλοφθονία λόγω της επί δεκαετίες στενής σχέσης του αρχιεπισκόπου με εμένα και την οικογένειά μου, με διέβαλαν σ' αυτόν. Ένδειξη τούτου είναι ότι όταν η σύζυγός μου και εγώ παρακαθήσαμε στο πρώτο δείπνο του Leadership 100 στις αρχές του 2000 σε ξενοδοχείο της Ουάσιγκτον DC, μετά την αναχώρηση του Σπυρίδωνα και την άφιξη του νέου Αρχιεπισκόπου Δημητρίου, στη σύζυγό μου και εμένα καθώς και στον αδελφό μου Καρλ και τη σύζυγό του, όλους με τακτοποιημένες τις οικονομικές υποχρεώσεις τους προς το Leadership 100, δόθηκαν καθίσματα στο χειρότερο τραπέζι στην αίθουσα δεξιώσεων του ξενοδοχείου, κοντά στην πίσω πόρτα με μερικούς ανεπιθύμητους «φίλους». Όταν πήγαμε με τη γυναίκα μου να χαιρετήσουμε τον Σεβασμιώτατο Ιάκωβο, συμπεριφέρθηκε σαν να του ήμασταν εντελώς άγνωστοι. Τόσο η γυναίκα μου όσο και εγώ μείναμε έκπληκτοι με τη στάση του και αναρωτηθήκαμε πώς μπορούσε τόσο γρήγορα να ξεχάσει όλα αυτά τα χρόνια στενής οικογενειακής φιλίας; Αναρωτήθηκα πώς ο Σεβασμιώτατος μπορούσε τόσο εύκολα να αποκληρώσει μια οικογένεια την οποία επί δεκαετίες θεωρούσε όχι μόνο φιλική και κοντινή, αλλά όπως έλεγε ο ίδιος, δική του; Σε τί του φταίξαμε;

Αλλά νομίζω ότι ξέρω ποιο ήταν το έγκλημά μας. Ήταν η υποστήριξη που δείξαμε στον νέο μας πατριάρχη Βαρθολομαίο, ο οποίος είχε ανάγκη παγκόσμιας ορθόδοξης συνεργασίας. Ήταν η υποστήριξή μας στον Σπυρίδωνα, τον νέο αρχιεπίσκοπο που είχε απόλυτη ανάγκη της βοήθειάς μας προς όφελος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αμερικής, της ίδιας Εκκλησίας στην οποία ο Σεβασμιώτατος Ιάκωβος είχε αφιερώσει σχεδόν όλη του τη ζωή. Κατά τα πενήντα πέντε, αν όχι περισσότερα, χρόνια της υπηρεσίας μου στην Εκκλησία μας από διάφορες επίμαχες θέσεις ουδέποτε κατέφυγα σε πολιτικά τεχνάσμτα ούτε ζήτησα ποτέ εξουσία ή αναγνώριση. Ίσως αυτό ήταν το λάθος μου. Παρ' όλα αυτά, κατά τα τελευταία έτη της ζωής του, δεν παρέλειπα ποτέ να επικοινωνώ μαζύ του για τα Χριστούγεννα, την ονομαστική του εορτή και το Πάσχα, μεταφέροντας την αγάπη της οικογένειάς μου και τις καλύτερες ευχές μας. Για την οικογένειά μου και εμένα, η στάση του κατά τα τελευταία του έτη, ήταν μεγάλη απογοήτευση, αλλά ποτέ δεν έπαψα ποτέ να τον τιμώ και να τον σέβομαι. Ας είναι αιωνία η μνήμη του!

Η προσωπική μου σχέση με τον Ιάκωβο, η οποία διάρκεσε περισσότερο από τρεις δεκαετίες, ήταν τόσο ισχυρή που, μετά το θάνατο του ιατρού Δρος Anthony G. Borden, του επικεφαλής του Τάγματος του Αγίου Ανδρέα σε εθνικό επίπεδο, εμένα σκέφτηκε αμέσως προτρέποντας με θέρμη να αποδεχτώ τη θέση του αποθανόντος, γιατί, όπως είπε, πίστευε πως η αφοσίωση, το σθένος και η σκληρή δουλειά μου θα συνέβαλλαν στην προώθηση της οργάνωσης. Άσκησε μεγάλη πίεση να δεχτώ, αλλά αρνιόμουν σταθερά με την αιτιολογία ότι εξακολουθούσα να είμαι πολύ ενεργός στην επιχείρησή μου και ζούσα στη Φλόριντα, 1300 μίλια μακριά από την έδρα της Αρχιεπισκοπής. Ένιωθα πως ο νέος διοικητής έπρεπε να βρίσκεται στο γραφείο του τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα για να μπορεί να εκτελέσει το είδος της εργασίας που απαιτούσαν οι νέες του ευθύνες. Συνέστησα τότε στον Σεβασμιώτατο τον οδοντίατρο Δρα Chris Phillips, ένα καλλιεργημένο, εξαιρετικά καλοσυνάτο και εκλεπτυσμένο άνθρωπο. Αυτός ο κύριος ήταν αφοσιωμένος στην Εκκλησία και ζούσε στο Νιου Τζέρσεϊ από όπου μπορούσε εύκολα να έρχεται στο γραφείο του στην Αρχιεπισκοπή μέσα σε μια ώρα ή λιγότερο. Η δήλωση του Σεβασμιωτάτου προς εμένα ήταν: «Ο Δρ Phillips αποτελεί δεύτερη επιλογή μου". Δυστυχώς, τον Μάρτιο του 2005, υποβλήθηκα σε εγχείρηση καταρράκτη και στα δύο μάτια. Ο θάνατος του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου επήλθε στο διάστημα μεταξύ των δύο εγχειρήσεων. Δεν υπήρχε περίπτωση ο γιατρός να μου επιτρέψει να ταξιδέψω στη Νέα Υόρκη προκειμένου να παρευρεθώ στην κηδεία του και στη συνέχεια στην ταφή του στο Μπρούκλιν της Μασαχουσέτης, αν και επιθυμία μου σφοδρή ήταν να είμαι εκεί για να του εκφράσω την αγάπη και τον σεβασμό μου. Είναι στον χαρακτήρα μου να θυμάμαι και να εκτιμώ τις καλές πλευρές προσώπων και πραγμάτων και να ξεχνώ και να συγχωρώ κάθε άδικο λόγο ή πράξη, ειδικά στην περίπτωση ενός φίλου τόσο κοντά στην οικογένειά μου και σε εμένα για πάνω από τριάντα χρόνια. Για άλλη μια φορά, ας είναι αιωνία η μνήμη του!

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ

Ο Σεβασμιώτατος Σπυρίδων γεννήθηκε στο Γουόρεν του Οχάιο. Σε νεαρή ηλικία, με την οικογένειά του, μετοίκησε στο νησί της Ρόδου στην Ελλάδα από όπου καταγόταν ο πατέρας του, γνωστός γιατρός. Ο πατέρας του, ο γιατρός, ήταν γιος ιερέα, και μύχιος πόθος του ήταν πάντα να γίνει κληρικός. Ωστόσο, σπούδασε την επιστήμη της ιατρικής στη Γαλλία και ακολούθησε σταδιοδρομία ιατρική.

Ο νεαρός Γεώργιος (το βαφτιστικό του Σπυρίδωνα), από μικρός, αγαπούσε να συμμετέχει ως ιερόπαις σε εκκλησιαστικές ακολουθίες. Στη Ρόδο υπηρέτησε ως ιερὀπαις το Μητροπολίτη Ρόδου Σπυρίδωνα και αργότερα, όταν επέστρεψε στην Αμερική για να ολοκληρώσει το γυμνάσιο, υπηρέτησε ως ιερόπαις και μέλος της χορωδίας του Αγίου Νικολάου στο Tarpon Springs. Αφού τελείωσε τις γυμνασιακές σπουδές στο Τάρπον Σπρινγκς, επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου πήρε και την οριστική απόφαση να γίνει θεολόγος και κληρικός. Με την ενθάρρυνση του πατέρας του, ο νεαρός Γεώργιος ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη και γράφτηκε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, την πιο γνωστή ορθόδοξη θεολογική σχολή στον κόσμο. Ενώ σπούδαζε στη Χάλκη περνούσε τις καλοκαιρινές του διακοπές στη Δυτική Ευρώπη βελτιώνοντας τα γαλλικά και γερμανικά του.

Μετά την αποφοίτησή του ως αριστούχου από τη Χάλκη, διορίστηκε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών όπου υπηρέτησε ένα ή δύο χρόνια. Στη συνέχεια, επιδόθηκε σε μεταπτυχιακές σπουδές στον τομέα της Προτεσταντικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης και αργότερα στον κλάδο της Βυζαντινής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπόχουμ στη Γερμανία. Όντας ευφυής, δεν άργησε να αναδειχθεί ως κληρικός και να εκλεγεί από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μητροπολίτης Ιταλίας με έδρα τη Βενετία. Ενώ βρισκόταν στην Ιταλία, αναδιοργάνωσε τις λίγες ελληνορθόδοξες ενορίες που υπήρχαν στη χώρα, δημιούργησε αρκετές νέες και επανέφερε τον ορθόδοξο μοναχισμό. Προσηλωμένος στο ποιμαντορικό του έργο, συνέβαλε με επιτυχία στην ανάπτυξη της Ορθοδοξίας στη Βατικανοκρατούμενη Ιταλία. Παράλληλα, εκπροσώπησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο με επιτυχία σε πολλά διεθνή συνέδρια. Επέδειξε ευφυΐα, ευθύτητα και θάρρος αφενός και αφετέρου επέσπασε το σεβασμό και την εκτίμηση εκπροσώπων άλλων χριστιανικών δογμάτων στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων των Ρωμαιοκαθολικών. Μετά την παραίτηση του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου, ο Σπυρίδων θεωρήθηκε ο ικανότερος για να αναλάβει τον θώκο του Αρχιεπισκόπου Αμερικής. Δεν επιδίωξε ο ίδιος τη θέση για δύο λόγους. Παρόλο που ζούσε στην Ιταλία, γνώριζε πολύ καλά τη θλιβερή κατάσταση που επικρατούσε στην Εκκλησία της Αμερικής. Δεύτερο, ήταν απόλυτα αφοσιωμένος στην οικοδομή της Ορθοδοξίας στην Ιταλία και στην οργάνωση της υποδομής της για το μέλλον. Ήταν εξαιρετικά διστακτικός να δεχτεί την ανάδειξή του σε Αρχιεπίσκοπο Αμερικής. Υπήρχε μεγάλη πίεση από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τη Σύνοδο του, και ιδιαίτερα από τον πατέρα Αλέξανδρο Καρλούτσο στη Νέα Υόρκη, ο οποίος προσπαθούσε να πείσει όλους και τον ίδιο τον Σπυρίδωνα ότι η εκλογή του τελευταίου σε αρχιεπίσκοπο αποτελούσε ιδανική λύση για την αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων της Εκκλησίας της Αμερικής.

Το χειμώνα του 1996, ο πατέρας Καρλούτσος και η σύζυγός του βρέθηκαν στη Φλόριντα για διακοπές. Φιλοξενήθηκαν στο σπίτι μου στο Tarpon Springs για αρκετές ημέρες. Μια μέρα ο πάτερ με ρώτησε αν μπορούσε να χρησιμοποιήσει το τηλέφωνο για να μιλήσει σε κάποιον στην Ιταλία. Ο π. Καρλούτσος επί αρκετό χρόνο συνομιλούσε με τον Μητροπολίτη Ιταλίας Σπυρίδωνα, προσπαθώντας να τον πείσει να δεχτεί τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Αμερικής. Μόλις τελείωσε τη συνομιλία του, μου ζήτησε να μιλήσω κι εγώ με τον Σπυρίδωνα και να καταβάλω σοβαρή προσπάθεια να τον μεταπείσω. Δεν είχα ποτέ συναντήσει τον Σεβασμιώτατο Σπυρίδωνα, αλλά έτυχε να γνωρίζω την οικογένεια της μητέρας του στο Τάρπον Σπρινγκς, ορισμένα μέλη της οποίας ήταν καλοί μου φίλοι. Ο Σεβασμιώτατος, στο τηλέφωνο, απάντησε επί του θέματος με υπεκφυγές, εκδηλώνοντας περισσότερο ενδιαφέρον για λεπτομέρειες σχετικές με την δική μου οικογένεια, όπως π.χ. πού ακριβώς κατοικούσα και πόσα χρόνια έμενα εκεί. Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας δεσμεύτηκα να του παράσχω, η οικογένειά μου και εγώ, την πλήρη υποστήριξή μας αν αποδεχόταν τη θέση του Αρχιεπισκόπου Αμερικής. Γιατί το έκανα αυτό; Το έπραξα διότι ο π. Καρλούτσος εξυμνούσε τον άνδρα ως ικανότατο για την αρχιεπισκοπική διακονία. Ποτέ δεν είχα δει, συναντήσει ή μιλήσει με τον Σεβασμιώτατο Σπυρίδωνα πριν από αυτήν την τηλεφωνική συνομιλία από το σπίτι μου. Ο θώκος του Αρχιεπισκόπου Αμερικής ήταν κενός εκείνη την περίοδο και, έχοντας υπόψη την αθλία κατάσταση στην οποία βρισκόταν η εκκλησία μας στην Αμερική, ένιωσα ότι είχαμε ανάγκη ενός νέου δυναμικοὐ ανθρώπου, όπως ήταν ο Σπυρίδων, να αναλάβει αυτήν την ευθύνη.

Δυστυχώς, ένα περίπου χρόνο μετά την εκλογή του Σπυρίδωνα, ο πατέρας Καρλούτσος, αντί να είναι ο θερμότερος υποστηρικτής του Σπυρίδωνα, αποδείχθηκε ο πιο θανάσιμος εχθρός του. Ο Καρλούτσος ήθελε να ασκεί επιρροή, να αυξήσει την εξουσία του και να υπαγορεύει αρχιεπισκοπικές αποφάσεις. Ο Σπυρίδων, όντας άνθρωπος που μπορούσε να σταθεί από μόνος στα πόδια του χωρίς κάποιον να τον ελέγχει και να του υπαγορεύει τι να πράξει, δυσανασχετούσε με τις ενέργειες του Καρλούτσου. Δεν πέρασε πολύς χρόνος μέχρι να επέλθει πλήρης διάσταση μεταξύ των δύο ανδρών. Ο π. Καρλούτσος και η οικογένειά του έγιναν άσπονδοι εχθροί του Σπυρίδωνα. Όντας πολύ στενός φίλος με τον Βαρθολομαίο, ο πάτερ άρχισε να υπονομεύει τον Σπυρίδωνα τόσο στις συχνές τηλεφωνικές του συνομιλίες με τον Πατριάρχη όσο και στις συχνές επισκέψεις του στο Πατριαρχείο.

Παρ' όλα τα προβλήματα ο νέος Αρχιεπίσκοπος προσπαθούσε σκληρά να αναδιοργανώσει την Αρχιεπισκοπή και τα ιδρύματά της. Παρ' όλη την αρνητική δημοσιότητα που 'χαν κατορθώσει οι αντίπαλοι να προκαλέσουν εις βάρος του, η κατάσταση φαινόταν ήρεμη προς το τέλος του 1998.

Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος φαινόταν να υποστήριζε τον Σπυρίδωνα, αλλά λόγω υποκινήσεων από την Αμερική και επειδή διαπίστωνε πως ο νέος αρχιεπίσκοπος ήταν πιο δραστήριος και δυναμικός από ό,τι περίμενε, άρχισε να ανησυχεί μήπως ο νεαρός ιεράρχης αποτελέσει για τον ίδιο απειλή μεγαλύτερη από τον Ιάκωβο, ο οποίος κατά τη διάρκεια της ποιμαντορίας του θεωρούσε ότι υπερείχε κάθε άλλου ελληνορθόδοξου ιεράρχη, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Οικουμενικού Πατριάρχη και της Συνόδου του.

Είναι γνωστό ότι τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο του 1999, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος συγκάλεσε τους Επισκόπους της Αμερικής, συμπεριλαμβανομένου και του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνα, στο Φανάρι για να συζητήσουν την κατάσταση που 'χε διαμορφωθεί στην Εκκλησία της Αμερικής. Στη συνάντηση εκείνη δήλωσε στους επισκόπους ότι ο Σπυρίδων θα παρέμενε αρχιεπίσκοπός τους εφ' όρου ζωής. Τι συνέβη μεταξύ των αρχών του 1999 και του θέρους του ίδιου έτους, μόνο ο πατέρας Καρλούτσος γνωρίζει και μόνο αυτός μπορεί να μας πληροφορήσει πώς κατόρθωσε να επιφέρει μια τόσο ριζική αλλαγή. Πιστεύω ότι ήταν ο π. Καρλούτσος εκείνος που έπεισε τον Βαρθολομαίο πως ήταν καιρός πλέον ο νέος αρχιεπίσκοπος να μεταβεί στο Φανάρι και να υποβάλει την παραίτησή του «για το καλό της Αμερικανικής Εκκλησίας». Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πέτυχε να μεταστρέψει τον Βαρθολομαίο παρέχοντας ειδικές εκδουλεύσεις και χρησιμοποιώντας χρήμα και δύναμη. Πράγματι, ο Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων μετέβη στο Φανάρι και ο Βαρθολομαίος του ζήτησε την παραίτησή του από τον θώκο του Αρχιεπισκόπου Αμερικής. Για χάρη της ενότητας και της ειρήνης της Εκκλησίας ο Σπυρίδων δέχτηκε παρά το γεγονός ότι δεν είχε διαπράξει κανένα αδίκημα. Ωστόσο, έθεσε τους εξής δύο όρους πριν δεχθεί να υποβάλει την παραίτησή του.

Ότι θα διατηρούσε τον τίτλο του «πρώην Αρχιεπισκόπου Αμερικής» εφ' όρου ζωής. Ότι θα έχαιρε ισόβιας σύνταξης καθώς είχε υπηρετήσει το Πατριαρχείο τριάντα οκτώ χρόνια συνολικά. Τα αιτήματα έτυχαν της έγκρισης του Πατριάρχη Βαρθολομαίου υπό τον όρο ότι ο Σπυρίδων θα εγκατέλειπε τον τόπο γεννήσεώς του, τις Ηνωμένες Πολιτείες, και θα ζούσε σε εξορία για πάντα. Ο Σπυρίδων δέχτηκε την τόσο άδικη απαίτηση χωρίς περαιτέρω συζήτηση.

Με λύπη μεγάλη σημειώνω ότι μετά την παραίτηση του Σπυρίδωνος, ο Παναγιώτατος Βαρθολομαίος δεν τήρησε τον λόγο και τις υποσχέσεις του. Τα ακόλουθα αποτελούν μια θλιβερή ιστορία σχετικά με τις ανειλημμένες δεσμεύσεις του έναντι του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος.

Ο Παναγιώτατος αφαίρεσε βιαστικά τον τίτλο του πρώην Αρχιεπισκόπου Αμερικής που είχε υποσχεθεί στον Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα υποβιβάζοντάς τον σε «Μητροπολίτη Χαλδίας», μια πόλη που ούτε στον χάρτη τη βρίσκει κανείς. Ο Σπυρίδων θεωρώντας τη πατριαρχική αυτή ενέργεια ως αθέτηση της συμφωνίας τους δεν αποδέχθηκε ποτέ την εκλογή του ως μητροπολίτη της παραπάνω αρχαίας πόλης.

Παρά το γεγονός ότι η Εκτελεστική Επιτροπή της Αρχιεπισκοπής είχε ψηφίσει ομόφωνα για τη χορήγηση σύνταξης στον Σπυρίδωνα, και παρόλο που ο νέος Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος είχε υποσχεθεί ότι θα μεριμνούσε άμεσα για τη λύση του συνταξιοδοτικού αυτού ζήτηματος, ο κ. Χαρίτων Παπάς από την Καλιφόρνια και εγώ έπρεπε να αγωνισθούμε κατά της Αρχιεπισκοπής επί πέντε έτη προκειμένου να εφαρμοσθεί το ψήφισμα της Εκτελεστικής Επιτροπής. Η σύνταξη που είχε υποσχεθεί ο Βαρθολομαίος επρόκειτο να χρηματοδοτηθεί κυρίως από τον Μιχαήλ Γ. Καντούνια και ορισμένους φίλους του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνα. Και, φυσικά, δεν θα επιβάρυνε ούτε κατά μια δεκάρα την Αρχιεπισκοπή ή το Πατριαρχείο.

Καταδαπάνησα σχεδόν πέντε ολόκληρα χρόνια συνεργαζόμενος με την Αρχιεπισκοπή για αυτή τη συνταξιοδότηση. Άσκησα όλη μου την επιρροή χωρίς κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Δεν μπόρεσα μέχρι σήμερα να καταλάβω γιατί η Αρχιεπισκοπή αρνήθηκε να εφαρμόσει την ομόφωνη απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της, καθώς και την υπόσχεση του Βαρθολομαίου, δεδομένου ότι ούτε η πρώτη ούτε ο δεύτερος θα αναλάμβανε τη χρηματοδότηση της παραπάνω σύνταξης. Γιατί χρειάστηκαν να περάσουν πέντε χρόνια αντιρρήσεων και αρνήσεων εκ μέρους της Αρχιεπισκοπής και του Πατριαρχείου; Γιατί αναγκαστήκαμε να καταλήξουμε τελικά στα δικαστήρια για να το επιτύχουμε; Βασίζονταν οι πράξεις τους στη χριστιανική αγάπη και αδελφοσύνη ή στηρίζονταν στο φθόνο εναντίο ενός ανθρώπου που το μόνο του έγκλημα ήταν να γεννηθεί δυναμικός και να νοιώθει υποχρεωμένος να βάλει τάξη στο χάος που είχε κληρονομήσει; Θα ήθελα να ξέρω γιατί ο άνθρωπος αυτός βρίσκεται ακόμα εξόριστος και αντιμετωπίζεται με καταφρόνια. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο του αρνείται, ενός πολίτη γεννημένου στις ΗΠΑ, το δικαίωμα να επισκεφθεί τη χώρα όπου γεννήθηκε, χωρίς να λάβει προηγουμένως άδεια από κάποιο Μητροπολίτη ή την Αρχιεπισκοπή. Δεν υπάρχει κανένας σεβασμός για τα αμερικανικά συνταγματικά δικαιώματα του Σπυρίδωνα, τα ανθρώπινα δικαιώματά του; Ρωτάω επίσης γιατί όταν παραιτήθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος, παρόλο που ήταν Αμερικανός πολίτης αλλά όχι αμερικανογεννημένος όπως ο Σπυρίδων, το Πατριαρχείο δεν είχε κανένα πρόβλημα να τον αφήσει να χρησιμοποιεί τον τίτλο του «πρώην Αρχιεπισκόπου Βορείου και Νοτίου Αμερικής»; Το Φανάρι του επέτρεψε να ζει όπου ήθελε στις Ηνωμένες Πολιτείες, να παρακολουθεί και να τελεί εκκλησιαστικές ακολουθίες όποτε και όπου ήθελε. Σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, ο Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων στερήθηκε όλα αυτά τα δικαιώματα, αν και υπηρέτησε την Εκκλησία του επί δεκαετίες ολόκληρες με απόλυτη αφοσίωση και ιδιαίτερη αποδοτικότητα. Γιατί μια τόσο χονδροειδής διάκριση; Γιατί όλη αυτή η εκδικητικότητα εναντίον του;

Χρειάστηκε η αγωγή του Χαρίτωνα Πάππας κατά της Αρχιεπισκοπής, που τελικά επιβάρυνε την Εκκλησία μας και τον ίδιο με εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για νομικά έξοδα προκειμένου να επιτευχθεί δικαστική συμφωνία για τη σύνταξη του Σπυρίδωνα. Ο Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων ήταν ο μόνος που τήρησε τη συμφωνία του Φαναρίου εγκαταλείποντας το αμερικανικό έδαφος, ζώντας μακριά και σπαταλώντας τις ικανότητες του στην εξορία όπου διάγει ζωή μοναχού φροντίζοντας να εκκκλησιάζεται σε ορθόδοξο ναό κάθε Κυριακή και τις γιορτές.

Σε μια από τις κατ' ιδίαν συναντήσεις μου με τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Δημήτριο κατά τον εορτασμό των Θεοφανείων στο Tarpon Springs, μου ζητήθηκε να χρησιμοποιήσω την επιρροή μου να μεταπείσω τον Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα να μεταβεί στο Πατριαρχείο για ν' αναλάβει πάλι εκκλησιαστική διακονία με την ιδιότητα μητροπολίτη. Λόγω της γνωστής φιλίας μου με τον Σπυρίδωνα και της μεγάλης υποστήριξής μου προς αυτόν, ο Σεβασμιώτατος Δημήτριος δεν είχε καμία αμφιβολία ότι θα μετέφερα το μήνυμα, το οποίο παραταύτα δεν έπραξα τότε, καθώς το περιεχόμενο του μηνύματος αθετούσε ολοσχερώς τη συμφωνία που είχε επιτευχθεί μεταξύ Βαρθολομαίου και Σπυρίδωνα στη συνάντησή τους στο Φανάρι το καλοκαίρι του 1999.

Όταν ρώτησα το Δημήτριο γιατί θέλουν τόσο πολύ να επιστρέψει ο Σπυρίδων στο Πατριαρχείο, η απάντησή του ήταν «Κύριε Καντώνη, πρέπει να καταλάβετε ότι ο Σπυρίδων είναι ένας από τους τρεις διαπρεπέστερους Ιεράρχες της Ορθοδοξίας και το Πατριαρχείο τον έχει πραγματική ανάγκη». Έμεινα έκπληκτος όταν τον άκουσα να εκφράζεται μ' αυτόν τον τρόπο. Ρώτησα ακόμη: «Γιατί τότε, Σεβασμιώτατε, αντιμετωπίζεται ο άνθρωπος τόσο απάνθρωπα και καταφρονητικά;». Παρέμεινε σιωπηλός.

Σε πρόσφατη τηλεφωνική μου επικοινωνία με τον Μητροπολίτη Σύμης Χρυσόστομο, έγινε αναφορά και στο όνομα του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνα. Με μεγάλη έκπληξη άκουσα ότι ο Χρυσόστομος γνώριζε πολύ καλά τον Σπυρίδωνα, καθώς είχαν φοιτήσει αμφότεροι την ίδια περίοδο στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Πρόσθεσε μάλιστα ότι «ο Σπυρίδων ήταν ο ευφυέστερος φοιτητής της Σχολής μας». Τι ευχάριστη η απρόκλητη αυτή φιλοφροσύνη από μια τόσο σημαντική θρησκευτική προσωπικότητα!

Δεν μπορούσα να μην συγκινηθώ αναλογιζόμενος τη μεγάλη απώλεια για την Ορθόδοξη Εκκλησία μας. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος με εξαιρετική μόρφωση, λόγιος, αφοσιωμένος, δραστήριος και ευφυέστατος να καταδικαστεί από την εκκλησία του σε εξορία, κατασπαταλώντας όλα τα παραπάνω τάλαντά του; Με δάκρυα στα μάτια ομολόγησα στον Σεβασμιώτατο ότι κατ' εμέ αυτό ήταν μεγάλη αμαρτία, ανταμοιβή που δεν του άξιζε. Ζήτησα από τον Σεβασμιώτατο να με συγχωρήσει για τη συναισθηματικότητα με την οποία αντιμετώπιζα το θέμα, πράγμα για το οποίο έδειξε κατανόηση νοιώθοντας χωρίς δυσκολία τον πόνο μου.

Αδυνατώ να καταλάβω τη στάση του Παναγιωτάτου Πατριάρχη Βαρθολομαίου για τον οποίο, κατά τα άλλα, τρέφω αισθήματα αγάπης και σεβασμού. Μετά από όλα όσα συνέβησαν, πώς περιμένει ο Παναγιώτατος από έναν άνθρωπο σαν τον Σπυρίδωνα να επιστρέψει στο Φανάρι και για ποιον ακριβώς λόγο να επανέλθει; Πώς μπορεί ο Σπυρίδων να έχει εμπιστοσύνη στον Παναγιώτατο Βαρθολομαίο, όταν οι υποσχέσεις του τελευταίου αποδείχθηκαν κενές και οι πατριαρχικές ενέργειες άκρως αντίθετες με όλα όσα είχε προηγουμένως δεσμευτεί; Δεν διατυπώνω αυτές τις ερωτήσεις για λογαριασμό του Σπυρίδωνα. Ερωτάω για τον εαυτό μου σαν να ήμουν στη θέση του. Λυπάμαι που λέω ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ζημίωσε σημαντικά την Ορθόδοξη Εκκλησία, ακυρώνοντας τις ευγενείς φιλοδοξίες και τη διακονία του Σπυρίδωνα, υποβιβάζοντας και καταδικάζοντάς τον σε εξορία. Έτσι, η Ορθοδοξία έχασε έναν άξιο κληρικό με διεθνή αναγνώριση και κύρος, τόσο αναγκαίο σήμερα. Πιθανώς διακινδυνεύω να αφορισθώ από την Εκκλησία μου προβαίνοντας σε παρόμοιες δηλώσεις, ωστόσο, δεν μπορώ να αποκρύψω τις σκέψεις μου και καταστείλω τη φωνή της συνείδησής μου.

Πώς μπορεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί να αναμένουν από την ευρωπαϊκή κοινότητα και τις Ηνωμένες Πολιτείες να πείσουν τις τουρκικές αρχές να παραχωρήσουν θρησκευτική ελευθερία στην ελληνορθόδοξη κοινότητα της Τουρκίας, όταν το ίδιο το δικό μας Οικουμενικό Πατριαρχείο αρνείται στον ιεράρχη του τα στοιχειώδη δικαιώματα του, είτε αυτά είναι συνταγματικά, πολιτικά , θρησκευτικά ή ανθρώπινα; Πώς μπορούμε να απαιτούμε από τους άλλους αυτό που αρνούμαστε σε ένα από τους διαπρεπέστερους κληρικούς μας, τον ίδιο μας τον αδελφό; Δεν γίνεται εδώ χρήση δύο μέτρων και δύο σταθμών;

Απευθύνω έκκληση στον Παναγιώτατο Βαρθολομαίο και τον παρακαλώ να διορθώσει την αδικία που διεπράχθη εις βάρος του πρώην Αρχιεπισκόπου Αμερικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε αυτή τη χώρα, αλλά και κατά της Ορθοδοξίας γενικότερα. Είμαι σε θέση να διαβεβαιώσω τον Παναγιώτατο Βαρθολομαίο ότι δεν υπάρχει κανένας φόβος ο Σπυρίδων να ενεργήσει, με οποιονδήποτε τρόπο, κατά των συμφερόντων του Οικουμενικού Πατριαρχείου ή της Αρχιεπισκοπής Αμερικής. Όλοι γνωρίζουν ότι ο Σπυρίδων παραμένει απόλυτα πιστός στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και δεν θα στρεφόταν ποτέ εναντίον της Μητέρας Εκκλησίας του, ούτε φυσικά και κατά αδελφού του ιεράρχη.

Πιστεύω ακράδαντα ότι ο Σπυρίδων δεν έχει φιλοδοξία να γίνει πάλι Αρχιεπίσκοπος Αμερικής καθώς αντιλαμβάνεται το πλήθος των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα η Εκκλησία μας στην Αμερική αλλά και την πραγματική έλλειψη βούλησης για επίλυσή τους. Ακόμα κι αν του προτεινόταν ξανά η θέση αυτή, είμαι βέβαιος ότι σε καμία απολύτως περίπτωση θα τη δεχόταν. Ακόμη και το γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους πρώην αντιπάλους του συνειδητοποιούν πλέον το σοβαρό λάθος που διέπραξαν διεξάγοντας αγώνα κατά του αρχηγού της εκκλησίας τους και μεταμελούνται τώρα για τις πράξεις τους, δεν θα βοηθούσε να μεταπειστεί ο Σπυρίδων.

Είμαι επίσης της γνώμης ότι επανορθώνοντας την αδικία που έγινε σε ένα αδελφό ιεράρχη, ο Παναγιώτατος Βαρθολομαίος θα αποκαταστήσει και το δικό του κύρος στην Αμερική αυξάνοντας την αγάπη, το σεβασμό και την υποστήριξη των πιστών προς το Πατριαρχείο. Επιδεικνύοντας μεγαλοψυχία και χριστιανική γενναιοδωρία και αγάπη δεν μπορεί παρά να ωφελήσει τον ίδιο και την Εκκλησία μας.

[ Μετάφραση από το αγγλικό πρωτότυπο ]

[ MICHAEL G. CANTONIS: My Ancestors & My Life
  October 2008 - Κεφάλαιο: Archbishop Spyridon - σσ. 285-298 ]